Zielono-Niebieskie Ogrody przed Klasztorem Norbertanek

Ideą propozycji zadania pt. Zielono-Niebieskie Ogrody przed Klasztorem Norbertanek jest kompleksowe zagospodarowanie terenów leżących po obu stronach ulicy Tadeusza Kościuszki, od Rudawy do wylotu ul. Księcia Józefa, wraz z terenem pętli tramwajowej.

 

Tereny te zostały pozostawione poza zakresem zakończonego ostatnio remontu ul. Kościuszki. Leżą one w całości na trzech rozległych działkach geodezyjnych, będących własnością gminy m. Krakowa. Składają się z wielu niejako odrębnych fragmentów -  zieleńców, chodników, podjazdów, parkingu - dla których czynnikiem unifikującym jest tylko (i aż!) długa fasada zabudowań, wież i murów obronnych Klasztoru SS. Norbertanek. Siła i tożsamość tej dominanty przestrzennej może być wykorzystana jako inspiracja dla całego projektu zadania.

Obecnie tereny te są albo zupełnie niezagospodarowane, albo zaniedbane i zdegradowane, zarówno jak idzie o zieleń (liche trawniki, przerośnięte i zdziczałe nasadzenia), jak i o nawierzchnie utwardzone (niejednorodne, spękane, zapadnięte). Pod zabytkowymi średniowiecznymi murami stoją chaotycznie zaparkowane, a nawet porzucone samochody (!) i PRL-owskie betonowe donice zarośnięte chwastami. Na terenach nieutwardzonych walczą o przetrwanie nie tylko zdziczałe krzewy i drzewa, ale nawet trawa (patrz zdjęcia stanu istniejącego). Zaledwie kilka drzew ma jakąkolwiek wartość.

 

Z pewnością stopniowo pojawi się tu jakaś wegetacja, może nawet urządzone zostaną zieleńce. Jednak celem propozycji zadania jest uprzedzenie tego chaotycznego procesu i całościowe zaprojektowanie i zagospodarowanie tego rozległego, różnorodnego obszaru, tak aby stanowił spójną, estetyczną i funkcjonalną wartość, współgrającą z nowoczesną infrastrukturą techniczną ulicy Kościuszki i wybitnym historycznym sąsiedztwem Klasztoru Sióstr Norbertanek. W ten sposób powstanie zgodna z rangą miejsca nowa jakość przestrzeni publicznej.

W poprzednich stuleciach na obszarze tym krzyżowały się trakty handlowe i codzienne drogi mieszkańców Zwierzyńca i Krakowa, ale co widać w starej ikonografii (m. in. Plan Kołłątajowski Krakowa), były tu także liczne sady i ogrody, a nawet małe zbiorniki wodne. Na terenie obecnej pętli, wśród drzew owocowych, stał dom klasztornego ogrodnika (wg relacji jego córki, Zofii Panek), wokół rozciągały się pola i ogrody. Być może dawne posiadłości i sposoby gospodarowania Panien Zwierzynieckich mogą zostać częściowo przywrócone do życia, jako nowoczesne Zielono-Niebieskie Ogrody.

Dlaczego Zielono-Niebieskie? Obecne czasy wymagają od nas odpowiedzialności za naturę. W myśl idei MPA, czyli adaptacji miast do zmian klimatu, nowe urządzenia zieleni, uzupełnione o elementy retencji wód opadowych powinny stanowić tzw. zielono-niebieską infrastrukturę, czyli system łagodzenia niekorzystnych  zjawisk cywilizacyjnych i klimatycznych miasta. "Kraków łapie deszcz" to jedna z takich inicjatyw.

Zielono-niebieska infrastruktura przynosi liczne korzyści ekonomiczne i socjalne. Zatem taka inwestycja mogłaby być szansą odtworzenia dawnych, dopełniających się funkcji tego tętniącego życiem miejsca:  funkcji komunikacyjnej oraz społecznej i gospodarczej.

Wypracowane rozwiązania projektowe powinny nawiązywać do tej złożonej historycznej tożsamości miejsca, jako skrzyżowania traktów komunikacyjnych, dawnego sposobu użytkowania tych terenów, okolicznych pól i ogrodów gospodarczych, do sąsiedztwa spławnej rzeki.

 

Stworzymy kilka ogrodów tematycznych: ogrody kwiatowe, np. różany, zielarski, ogród deszczowy, ogród cienisty – wszystkie zgodnie ze specyficznymi warunkami wilgotności i nasłonecznienia.  Odpowiednio dobrane nasadzenie dadzą na przestrzeni zamieniających się pór roku specyficzne kolory i zapachy. Jako element łączący, wykorzystana będzie woda: niewielki strumień i/lub sadzawka, nawiązujące do pobliskich rzek, gospodarki wodnej prowadzonej na Zwierzyńcu przez Klasztor, jak stawy rybne, spławianie drewna i towarów. Na pętli tramwajowej, w głębi,  jako nawiązanie do sadów klasztornych, posadzimy drzewa i krzewy owocowe, a pomiędzy nimi rabaty z bylinami. Dookoła stanie niskie ogrodzenie od strony torowiska, ławki przy ścieżce w formie corso, centralny klomb. Istniejące drzewa uda się wkomponować w to założenie.

 

Mała architektura będzie mieć wspólny dla wszystkich ogrodów charakter i będzie obejmować: ścieżki, ławki, strumień i/lub sadzawkę, mostek, płotki, schody i pochylnie pomiędzy tarasami ziemnymi (wykorzystamy pochodzące z początku XX w. stalowe barierki), a także informację o roli Klasztoru w historii gospodarczej i kulturowej Zwierzyńca, jak panele informacyjne, model przestrzenny bryły Klasztoru, etc. Oświetlenie ograniczymy do minimum koniecznego ze względów bezpieczeństwa, tak aby nie zwiększać powszechnego w miastach problemu "zanieczyszczenia światłem". Wyeksponowanie sylwety Klasztoru Norbertanek będzie priorytetem nocnego wyglądu ogrodów.

 

Ciągłość tradycji miejsca realizacji proponowanego zadania to splatające się codzienne i odświętne życie dzielnicy i parafii. Wydarzenia religijne, jak procesja Bożego Ciała czy Rezurekcja, ale nade wszystko pochód Lajkonika i odpust Emaus, to lokalne tradycje, które są znakiem firmowym Zwierzyńca i całego Krakowa. To dziedzictwo musi zostać uwzględnione w procesie projektowania, który na wszystkich etapach winien być konsultowany z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. 

 

Zachowamy i wyeksponujemy stary wapienny bruk pod murami klasztoru, ale zrujnowane nawierzchnie betonowe i asfaltowe zamienimy w powierzchnie przepuszczalne. Nawierzchnię ścieżek spacerowych wykonamy z materiałów przepuszczalnych. Osiągniemy minimalizację powierzchni utwardzonych przez zastąpienie ich terenem biologicznie czynnym. Wyeksponujemy zawężony obecnie wjazd do klasztoru i piękną, zwieńczoną kamiennym łukiem bramę, zachowamy utwardzoną powierzchnię historycznego ciągu procesyjnego dookoła kościoła i pamiątkę Misji.  

Tłumienie hałasu jest ważną cechą zielono-niebieskiej infrastruktury. Po bliskiej już pełnej modernizacji floty autobusów i tramwajów, walory rekreacyjne powstałej przestrzeni publicznej będą w pełni satysfakcjonujące. Dołączą inne korzyści, jak łagodzenie stresu (praca, szkoła), oderwanie oczu od ekranu telefonu, zmieniające się kolory kwitnących roślin. Może da się słyszeć śpiew ptaków…

 

Korzyści jakie uzyskamy dzięki tym wszystkim elementom to poprawa retencji wód opadowych, złagodzenie lokalnego mikroklimatu, oczyszczanie powietrza, zapobieganie powstawanie efektu wyspy ciepła, a wreszcie dobrostan mieszkańców. Zabetonowany węzeł komunikacji samochodowej, autobusowej i tramwajowej może uzyskać przyjazną środowisku i ludziom oprawę, która złagodzi uciążliwości  urbanizacji i zmian klimatycznych.W ten sposób możemy zupełnie zmienić oblicze tego dotychczas zapomnianego,  historycznego centrum Zwierzyńca. Przywrócić mu dawna rangę!

 

Dostępność takiego założenia będzie powszechna, zarówno w skali dzielnicy, jak i w skali miasta. Będzie ogólnodostępne - dla wszystkich grup społecznych i wiekowych (od przedszkolaków po seniorów), we wszystkie dni tygodnia, ze wszystkimi udogodnieniami dla niepełnosprawnych (obecnie jest tu wiele barier architektonicznych). Naszym wzorem – przy wszystkich różnicach  – mógłby być powstały także na bazie Budżetu Obywatelskiego park im. Wisławy Szymborskiej na terenach dawnych ogrodów Karmelitów na Piasku.

 

Podsumowując, po remoncie infrastruktury technicznej ul. Kościuszki w rejonie Salwatora, nadszedł czas na przestrzeń publiczną, którą we współczesnych miastach projektuje się jako infrastrukturę zielono-niebieską. Wspólnie możemy zmienić zaniedbane zieleńce i parkingi wokół przystanków autobusowych i na pętli tramwajowej w starannie zaprojektowany i zrealizowany system pięknych, pożytecznych ogrodów - świadectwo dawnej świetności ekonomicznej i kulturowej Zwierzyńca. Zielono-Niebieskie Ogrody przed Klasztorem Norbertanek będą zarazem godnym przedpolem tego monumentalnego, drugiego po Wawelu, zabytku Krakowa.

><
 

 

 

Tereny objęte propozycją projektu pozostawały poza zakresem zakończonego  niedawno remont ul. Tadeusza Kościuszki w rejonie Salwatora. Obecnie są one albo zupełnie niezagospodarowane, albo zaniedbane i zdegradowane, zarówno jak idzie o zieleń, jak i o nawierzchnie utwardzone. Po remoncie infrastruktury technicznej tego obszaru, nadszedł czas na przestrzeń publiczną, którą współcześnie kreuje się jako infrastrukturę zielono-niebieską, stąd Zielono-Niebieskie Ogrody przed Klasztorem Norbertanek.

Celem propozycji projektu jest całościowe zaplanowanie i zagospodarowanie tego rozległego, różnorodnego obszaru oraz skoordynowana realizacji (dopuszczalne etapowanie), tak aby stanowił zarówno estetyczną, jak i funkcjonalną całość - godne przedpole monumentalnego, średniowiecznego zabytku. W ten sposób  pozostałości dawnych ogrodów i sadów klasztornych - ślad dawnej tożsamości miejsca - ożyją na nowo. Wykorzystamy ten wielki potencjał - powód  do zadowolenia i dumy z własnej dzielnicy i miasta!

 

Potrzeba inwestycji daje się łatwo dostrzec i uzasadnić. Obserwujemy tu wielki ruch ludzi, zarówno w dni powszednie (dojazdy do szkół i pracy) jak i dni wolne od pracy (rekreacja, potrzeby religijne). Ulicami Księcia Józefa i Kościuszki nieustannie napływają strumienie pojazdów komunikacji zbiorowej i rowerów. Tymczasem na przestrzeni od Rudawy do samej rogatki klasztornej nie ma ani jednej ławki: ani na pętli tramwajowej, ani na przystankach autobusów metropolitalnych, ani wzdłuż chodników. To tylko jeden, ale jakże symptomatyczny przykład zupełnego zapomnienia o potrzebach mieszkańców w tym rejonie.

 

Zwierzyniec dla Krakowa! Węzeł komunikacji zbiorowej Salwator służy nie tylko mieszkańcom Zwierzyńca, ale jako punkt przesiadkowy komunikacji zbiorowej, obsługuje mieszkańców wszystkich dzielnic Krakowa. Jest to także jeden z najczęściej wybieranych przez Krakowian „kierunków” rekreacyjnych. Stąd ruszają oni na Kopiec Kościuszki i Sowiniec, nad Wisłę, do Tyńca i nad Rudawę. Poszczególne części terenu są połączone przejściem dla pieszych, dobrze oświetlone, pełnią podobne funkcje, a zatem idealnie nadają  się do wykorzystania na proponowane zadanie.

 

Ideą propozycji zadania jest połączenie w spójna całość mniejszych, odrębnych elementów terenu, jak pętla, dolny i górny taras ziemny, wjazd gospodarczy do Klasztoru z małym parkingiem, ciągi piesze i zieleńce idące w stronę rogatki. Propozycja przedstawia stworzenie kilku różnorodnych, ale połączonych ze sobą ogrodów tematycznych z elementami wody, jako systemu zielono-niebieskiej infrastruktury, odpowiadającej wyzwaniom klimatycznym współczesnego miasta (MPA). W ten sposób wspólnie możemy zmienić szczątkowe zieleńce wokół przystanków autobusowych i na pętli tramwajowej w nowoczesną reprezentacyjną przestrzeń publiczną: przyjazną dla środowiska, łagodzącą zmiany klimatu, dającą wytchnienie w wirze codziennych spraw, a nawet pouczającą. 

 

Zadaniu przyświeca bowiem także cel edukacyjny: informacja o roli Klasztoru w historii gospodarczej i kulturowej Zwierzyńca, tablice informacyjne, model przestrzenny bryły klasztoru, etc.

 

Dostępność Zielono-Niebieskich Ogrodów przed Klasztorem Norbertanek będzie powszechna; będą mogli z nich korzystać mieszkańcy Salwatora, Zwierzyńca i Krakowa, we wszystkie dni tygodnia: użytkownicy komunikacji zbiorowej, piesi, rowerzyści, rodzice z dziećmi w drodze  do i z licznych w okolicy szkół i przedszkoli, wreszcie odwiedzający kościół. Zapewniony zostanie dostęp i wszelkie udogodnienia dla niepełnosprawnych.

 

Korzyści jakie uzyskamy dzięki tym wszystkim elementom to poprawa retencji wód opadowych, złagodzenie lokalnego mikroklimatu, oczyszczanie powietrza, zapobieganie powstawanie efektu wyspy ciepła, a wreszcie dobrostan oczekujących pasażerów, rowerzystów, przechodniów i spacerowiczów - mieszkańców dzielnicy i całego miasta.

 

W ten sposób zabetonowany węzeł komunikacji samochodowej, autobusowej i tramwajowej może uzyskać przyjazną środowisku i ludziom oprawę, która złagodzi uciążliwości  urbanizacji i zmian klimatycznych. O ileż milej niż czekając na autobus lub tramwaj na przystanku, w upale, przechadzać się czy usiąść w cieniu wśród kwiatów i krzewów, podnieść oczy na wieże  klasztoru. Albo idąc z ul. Księcia Józefa w stronę placu na Stawach, zboczyć nieco i zamiast chodnikiem, przejść żwirowymi ścieżkami nad sadzawką. Lub po trudnym dniu w szkole, zamiast od razu wsiadać na rower, posiedzieć z książką, albo z telefonem, w Ogrodzie Różanym. Korzyści społeczne, kulturowe, edukacyjne, psychologiczne dobrze zaprojektowanej przestrzeni publicznej, a zwłaszcza przestrzeni zielonej, są opisywane w teorii architektury co najmniej od końca XIX wieku.

 

Reasumując, zadanie o nazwie Zielono-Niebieskie Ogrody przed Klasztorem Norbertanek jest przedsięwzięciem z wielu względów potrzebnym, zarówno w skali dzielnicy, jak i w skali miasta, a także możliwym do realizacji. Koncepcja projektowania odrębnych Ogrodów tematycznych pozwoli na realizację etapową, a jedynie etap projektowania będzie obejmować całość wnioskowanego obszaru.