Zbadajmy kompleksowo Białe Morza i rzekę Wilgę

Projekt odrzucony: Zgłoszony w ramach Budżetu Obywatelskiego Miasta Krakowa 2025 w dniu 09.03.2025 r. dzielnicowy projekt pt.: „Zbadajmy kompleksowo Białe Morza i rzekę Wilgę” (Numer projektu BO.D9.31/25) w kategorii „Zieleń i ochrona środowiska”, zakłada wykonanie „badań kompleksowych Białych Mórz oraz okresowy pomiar przepływu i pobór próbek do badań w rzece Wildze w trzech punktach”. Projekt ma polegać na: • realizacji przypowierzchniowych badań próbek gleb i gruntów w obrębie wierzchniej warstwy podłoża oraz z głębokości około 4-5 m ppt. terenu składowiska; • montażu czujników pomiarowych dla potrzeb badania zasolenia i odczynu pH w trzech punktach pomiarowych; • wykonaniu szczegółowej inwentaryzacji miejsc dopływu odcieków i wód podziemnych do rzeki Wilgi; • wykonaniu 3-4 serii opróbowania i badań składu chemicznego z wybranych wycieków i wypływów ze składowiska do rzeki Wilgi; • wykonaniu 3-4 serii pomiarów przepływu w rzece Wildze oraz opróbowania i badań składu chemicznego próbek wody w trzech stałych punktach pomiarowych; • dokonaniu rzetelnej oceny zagrożenia dla ludzi, przyrody i środowiska; • opracowaniu sprawozdania. Mając na uwadze powyższe, przed przedstawieniem weryfikacji zgłoszonego projektu, proszę w pierwszej kolejności o przyjęcie poniższych wyjaśnień: Krakowskie Zakłady Sodowe „Solvay” po zakończeniu produkcji, przystąpiły do rekultywacji stawów osadowych zgodnie z decyzją Urzędu Dzielnicowego Kraków – Podgórze znak: G.7013/b/kg/1/85 z dnia 21 lutego 1985 r. wyznaczając kierunek rekultywacji jako zieleń rekreacyjną urządzoną parkowo. Prace rekultywacyjne zostały przeprowadzone w latach 1992-1995. Decyzją znak: ROŚ.6014-4/95/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r. Urząd Rejonowy w Krakowie uznał, że rekultywację gruntów Krakowskich Zakładów Sodowych przeprowadzoną na terenie stawów osadowych oraz terenów przyległych o łącznej powierzchni 84,68 ha za zakończoną. Zgodnie z obowiązującym ówcześnie miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa teren stawów osadowych przeznaczony został pod urządzoną zieleń parkową oraz zieleń nieurządzoną. Uwzględniono także możliwość lokalizacji obiektów sportowo- rekreacyjnych. Rekultywacja stawów osadowych polegała m. in. na wykonaniu drenażu odwadniającego w celu osuszenia nasypów, wyrównaniu korony stawów, ukształtowaniu i zabezpieczeniu skarp, nawiezieniu ziemi i obsianiu jej trawą i krzewami. W wyniku przeprowadzonych prac strop osadników został przykryty warstwą rekultywacyjną składającą się z różnego rodzaju gruntów nasypowych. Warstwa ta miała za zadanie wprowadzenie sukcesji roślinności. Grunty warstwy rekultywacyjnej to utwory dość przepuszczalne, podobnie jak zdeponowane w osadnikach szlamy. Stan i skład nasypów jest zróżnicowany. W samym osadniku zdeponowano osady w postaci miękkoplastycznego zróżnicowanego materiału. W profilu część przypowierzchniowa ujawnia konsystencję bardziej stałą. Zainstalowany w skarpach osadników drenaż odwadnia masyw z infiltrujących wód opadowych. Proces ten trwa w dalszym ciągu. Mają na to wpływ zarówno warunki gruntowo – wodne jak i czynniki atmosferyczne. Głównym źródłem kształtującym stan środowiska gruntowo-wodnego są na tym terenie istniejące osadniki, a podstawowym medium wpływającym na ten stan są rozpuszczalne sole sodu i wapnia, głównie chlorki. Wpływ składowiska na wody powierzchniowe i podziemne wyraża się praktycznie wyłącznie wzrostem zawartości jonu chlorkowego Cl-. Wypłukiwanie soli umożliwia z kolei rekultywację biologiczną osadników tj. wprowadzenie sukcesji roślinności. Zawarte w nich pierwotnie sole są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie i dlatego szybko wymywane do wód gruntowych i powierzchniowych. Obecnie słone i słonawe wycieki występują w wielu miejscach u podnóża osadników oraz w podcięciach erozyjnych w sąsiadujących z nimi brzegach rzeki Wilgi. W ogólnym bilansie trafiają one do rzeki Wilgi – z wycieków w brzegach, z otworów drenażowych, za pośrednictwem rowów opaskowych albo spłukiwane bezpośrednio z wodami opadowymi. W konsekwencji, w rzece Wildze w niekorzystnych warunkach klimatycznych tj. przy wysokich temperaturach powietrza (skutkujących wzrostem temperatury wody), okresach bezdeszczowych, niskich stanach wód może również dochodzić do zwiększenia stężeń odprowadzanych zanieczyszczeń. Przekazanie na rzecz Gminy Kraków własności nieruchomości stanowiących stawy osadowe tzw. „Białe Morza” nastąpiło decyzją Wojewody Krakowskiego znak: GG.VI.7242/II/11/98/ZL z dnia 15.12.1998 r. Ponadto Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie prowadzi monitoring wybranych parametrów jakości wody na potrzeby przyszłego utrzymania zieleni i zagospodarowania terenu „Białych Mórz”. Woda pobierana jest na dwóch stanowiskach na obszarze „Białych Mórz” oraz na jednym na rzece Wildze w rejonie mostu na ul. Totus Tuus. Informujemy, iż jednostki miejskie podejmują działania związane z ograniczeniem odziaływania terenu „Białych Mórz” na wody rzeki Wilgi: • ZZM – ogłaszał w 2023 r. postępowanie przetargowe na wyłonienie Wykonawcy w zakresie wykonania badań środowiska przyrodniczego, w tym gleboznawczych w aspekcie przyszłego zagospodarowania terenu „Białych Mórz”, • KEGW (ZIW) – w 2023 r. zlecał wykonanie ekspertyzy w zakresie oszacowania ilości odcieków z terenu „Białych Mórz”. • ZIS – w 2023 r. trwały konsultacje społeczne ws. przyszłości terenu „Białych Mórz”. Wskazuje się również, iż w dniu 12 października 2022 r. podjęta została Uchwała Nr XCVII/2662/22 Rady Miasta Krakowa w sprawie ustalenia kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa dotyczących stworzenia systemu monitoringu krakowskich rzek. Wykonawcą Uchwały jest Klimat – Energia – Gospodarka Wodna (obecnie Zarząd Infrastruktury Wodnej). Ponadto, cieki naturalne (rzeki) stanowią śródlądowe wody płynące, w stosunku do których prawa właścicielskie zgodnie z art. 212 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. (Dz. U. z 2024 r. poz. 1087 ze zm.) wykonuje Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wynika z art. 349 ust. 2 ustawy Prawo wodne, przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jakości wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji właściwego organu Inspekcji Ochrony Środowiska. Aktem wykonawczym regulującym monitoring jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2021 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych. Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że kwestie monitoringu wód są prawnie uregulowane i wskazane są właściwe organy odpowiedzialne za prowadzenie monitoringu. W § 1. ust. 2. Ze środków budżetu obywatelskiego finansowane są projekty zgłaszane przez mieszkańców, należące do zadań własnych gminy lub zadań własnych powiatu…oraz W § 17. ust. 1. W ramach procedury budżetu obywatelskiego nie mogą być realizowane projekty: 7) które są planowane do realizacji na gruntach nie należących i nie pozostających we władaniu Miasta; Ad § 1 ust. 2 regulaminu: Mając na uwadze powyżej przytoczone informacje, a w szczególności: • decyzja Urzędu Dzielnicowego Kraków – Podgórze znak: G.7013/b/kg/1/85 z dnia 21 lutego 1985 r. wyznaczająca kierunek rekultywacji jako zieleń rekreacyjną urządzoną parkowo, • prace rekultywacyjne zostały przeprowadzone w latach 1992-1995, • decyzja znak: ROŚ.6014-4/95/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r. Urząd Rejonowy w Krakowie, uznająca rekultywację gruntów Krakowskich Zakładów Sodowych przeprowadzoną na terenie stawów osadowych oraz terenów przyległych o łącznej powierzchni 84,68 ha za zakończoną, Prezydent Miasta Krakowa nie kwalifikował tego obszaru jako potencjalne historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi ani jako wielkoobszarowych terenów zdegradowanych. Tym samym odpowiednio, zgodnie z art. 101 d ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54 z późn. zm.) nie znaleziono podstaw dla wpisania tego obszaru do prowadzonego „Wykazu potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi” oraz zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1719), nie przekazywał informacji w tym zakresie do Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Krakowie. Wskazuje się zatem, iż zadanie przedstawione w projekcie BO.D9.31/25 przy obecnym wskazanym powyżej stanie formalno – prawnym nie należą do zadań własnych Gminy Miejskiej Kraków, tj. identyfikacji potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi czy wielkoobszarowych terenów zdegradowanych. Tym samym projekt nie spełnia wymogu określonego w § 1 ust. 2 regulaminu budżetu obywatelskiego miasta Krakowa – Uchwała Nr LI/1410/21 Rady Miasta Krakowa z dnia 13 stycznia 2021 r. w sprawie Regulaminu budżetu obywatelskiego Miasta Krakowa. Ad § 17 ust 1 pkt 7) regulaminu: Projekt obejmuje m. in. wykonanie pomiarów przepływu w rzece Wildze wraz z opróbowaniem i badaniem składu chemicznego próbek wody w trzech stałych punktach pomiarowych, gdzie jako jeden z punktów zaproponowano za rondem przy ulicy Totus Tuus. Na wskazanym odcinku rzeka Wilga płynie w obrębie działki niepozostającej we władaniu Miasta. Zaproponowana lokalizacja nie spełnia zatem wymogów określonych w §17 ust. 1 pkt 7) regulaminu. Niezależnie od powyższego należy również podnieść, iż głównym założeniem projektu pn.: „Zbadajmy kompleksowo Białe Morza i rzekę Wilgę” (Numer projektu BO.D9.31/25) jest podjęcie kompleksowych badań terenu składowiska „Białe Morza” pod kątem rzetelnej oceny zagrożeń dla ludzi, przyrody i środowiska i optymalnego planowanie przyszłego zagospodarowania oraz działań zabezpieczających, rekultywacyjnych i remediacyjnych. W ocenie jednostki weryfikującej, obecna sytuacja prawna, tj. dotychczasowy brak wprowadzenia do porządku prawnego szczegółowych przepisów w oparciu, o które można by taką ocenę sporządzić, uniemożliwia realizację głównego założenia projektu budżetu obywatelskiego. Należy także zaznaczyć, iż przedstawione w uzasadnieniu realizacji projektu budżetu obywatelskiego zagadnienia, tj.: − „składowiska te nie zostały nigdy prawidłowo zabezpieczone i zrekultywowane”, − „na wierzchowinie bryły opadów nie ma warstwy izolacyjnej i glebowej”. są niezgodne z prawdą, co potwierdza decyzja Urzędu Rejonowego w Krakowie (znak: ROŚ.6014-4/95/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r.) uznająca rekultywację gruntów Krakowskich Zakładów Sodowych przeprowadzoną na terenie stawów osadowych oraz terenów przyległych o łącznej powierzchni 84,68 ha za zakończoną. Wytłumaczyć należy również, iż opisana w uzasadnieniu „nieprawidłowość”, tj.: − „wody opadowe wnikają do bryły ekstremalnie alkalicznych i silnie zasolonych odpadów i wymywają z nich zanieczyszczenia do wód podziemnych i rzeki Wilgi”, zgodnie z w/w decyzją, stanowi system odwadniający (drenaże, rowy opaskowe) będący składową procesu rekultywacji, pozwalający na przyspieszenie procesów odsolenia odpadów, a zakres jego wykonania i odbudowy uzyskał pozytywna opinię Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, w fazie uzgadniania projektów rekultywacji. Niezbędnym jest również wskazać, iż projektem budżetu obywatelskiego objęty został tylko jeden z osadników o powierzchni ok. 32 ha znajdujący się pomiędzy ul. Podmokłą a ul. Totus Tuus. Natomiast obszar objęty zakończoną rekultywacją obejmuje prawie 85 ha. Przyjęty na tamten czas sposób rekultywacji dotyczył zatem większego terenu i ewentualne działania w zakresie ograniczenia rozprzestrzeniania się zasolenia, tak aby były skuteczne, powinny dotyczyć całego kompleksu byłych osadników Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay”, tj. zarówno części poniżej ul. Podmokłej, jak i powyżej ul. Totus Tuus, czyli terenów Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”. Wyjaśnia się zatem, iż w obecnej chwili podejmowane są osobne analizy w zakresie możliwości kwalifikowania terenów osadników Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay” w ramach przepisów ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1719). Kluczowa jest jednak w tym zakresie analiza decyzji Urzędu Rejonowego w Krakowie (znak: ROŚ.6014-4/95/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r.) uznającej rekultywację gruntów Krakowskich Zakładów Sodowych przeprowadzoną na terenie stawów osadowych oraz terenów przyległych o łącznej powierzchni 84,68 ha za zakończoną. Mając na uwadze podniesione wszystkie powyższe okoliczności i podejmowane bieżące działania, a w szczególności obecny stan prawny określony decyzją Urzędu Rejonowego w Krakowie, znak: ROŚ.6014-4/95/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r., jak również obecne działania podejmowane przez inne jednostki miejskie, Wydział Środowiska, Klimatu i Powietrza Urzędu Miasta Krakowa opiniuje negatywnie zgłoszony w dniu 09.03.2025 r. w ramach Budżetu Obywatelskiego Miasta Krakowa 2025 dzielnicowy projekt pn.: „Zbadajmy kompleksowo Białe Morza i rzekę Wilgę” (Numer projektu BO.D9.31/25).