Zielone płuco Bronowic - Zarzecze Park

Osobliwa historia
Obszar ten położony jest w Bronowicach i obejmuje historyczne koryto Młynówki Królewskiej. Miejsce to nie jest szeroko znane, stanowi bowiem odizolowany fragment najstarszej części Młynówki – jej bronowickiego systemu hydrologicznego, dzisiaj zawierający się pomiędzy ulicami Wiedeńską, Armii Krajowej, Odlewniczą i ulicą Hamernia.
Początki rozbudowy sieci Młynówek rozprowadzających wodę z Rudawy sięga roku 1304 roku, kiedy to została zawarta pierwsza w Polsce umowa pomiędzy wójtami Bronowic, a właścicielami Chełma dotycząca pozwolenia na sprzedaż wody z rzeki Rudawy. Woda zasilała przekopany w latach 1294 – 1304 kanał zwany Młynówką Bronowicką, na którym zlokalizowany był młyn. Kanał z Bronowic podlegał sukcesywnej rozbudowie. Około 1330 roku długość głównego koryta wynosiła około 8 kilometrów i sięgała bram miejskich Krakowa. W kolejnych latach rozpoczęto budowę koryta Młynówki Królewskiej, rozprowadzenie wody na fosy oraz zabezpieczenie stałego jej dopływu.
Młynówkę Królewską sukcesywnie zabudowywano wieloma młynami, w jej sąsiedztwie powstały kuźnie, szlifiernie, garbarnie, słodownie, browary, rzeźnie, tartaki itp. Woda z Młynówki Królewskiej przepływając przez urodzajne grunty Łobzowa służyła do nawadniania przyległych terenów, na których powstawały liczne ogrody warzywne oraz stanowiła element ozdobny włoskiego ogrodu przy letniej rezydencji królewskiej.
Wraz ze stałym zwiększaniem się liczby mieszkańców, rozwojem infrastruktury gospodarczej i miejskiej powstało ograniczenie, które wynikało z zasobności wód Rudawy. W 1540 roku ustanowiono służbę dbającą o dobrą kondycję koryta Młynówki, a później, w 1550 roku komisję nadzorującą właściwe zagospodarowanie Młynówki Królewskiej.
Obecnie w centralnej części miasta Młynówka Królewska wraz z całym systemem hydrologiczno-obronnym praktycznie nie istnieje. Odcinek Młynówki od Al. Słowackiego do ul. Piastowskiej został zasypany latach w 1974-1975. Nieco później, na początku lat dziewięćdziesiątych zasypane zostało koryto na odcinku od ulicy Piastowskiej do ulicy Armii Krajowej.
W roku 1997 Rady Dzielnic V i VI podjęły uchwałę o ochronie terenów Młynówki wraz z istniejącą zielenią parkową.
Młynówkę uznano za zabytek przyrodniczy o wyjątkowej wartości historycznej i krajobrazowej, który figuruje pod nazwą: Młynówka Królewska – zabytek krakowski, który wymaga szczególnego zainteresowania władz
administracyjnych miasta.
Koryto Młynówki zachowało się do naszych czasów na odcinku od jazu w Mydlnikach do ulicy Filtrowej (przy której znajduje się Zakład Uzdatniania Wody oraz jako fragment koryta sąsiadujący z ulicą Wiedeńską, który obejmuje
obszar projektu.
(źródło: Dominik Kochanowski "Wstępna waloryzacja przyrodnicza Młynówki Królewskiej")

Wyjątkowe walory przyrodnicze
Obszar ten charakteryzuje się wielką różnorodnością biologiczną i walorem krajobrazowym, a jego wartość jest tym większa, że znajduje się w granicach administracyjnych wielkiego miasta aglomeracyjnego. Miejsce to stanowi środowisko życia dla wielu gatunków flory, fauny oraz grzybów. Dodatkowo szczegółowego rozeznania wymaga skład gatunkowy roślinności zielnej.
Brzeg koryta Młynówki Królewskiej porastają olsze czarne, czeremcha pospolita i wierzby białe. Świadczy to o tym, że w okresie napełnienia wodą koryta młynówki tereny nadbrzeżne były terenami o podłożu o wiele bardziej wilgotnym w pewnym stopniu porośniętym przez leśne zbiorowiska noszące charakter olsów czy nadrzecznych łęgów wierzbowych. W wyschniętym korycie Młynówki występuje również na jednym stanowisku prawnie chroniony bluszcz pospolity.
Czeremchy zwyczajne porastające brzegi osiągnęły tutaj rzadko spotykane rozmiary. Kilka z nich posiada obwód pnia mieszczący się od 100 do 140 cm. Natomiast największa rosnąca nad Młynówką wierzba biała osiągnęła obwód 5 metrów. Jest to ogromne drzewo z czterema wyrastającymi w cztery strony świata potężnymi konarami.
Niewątpliwie wraz z uwarunkowaniami historycznymi są to cechy nadające tym drzewom status pomników przyrody. Poza osobliwościami dendrologicznymi na tym obszarze rzuca się w uszy nieustający śpiew ptaków. Cały kompleks jest miejscem rozrodu i przebywania wielu gatunków ptaków. Jest to remiza, do której zagląda niewielu ludzi, a wpływ otaczającego miasta wydaje się nie mieć znaczenia. Bez względu na porę dnia można usłyszeć wrzaski srok, śpiew sójek, pierwiosnka, kosa czy jaskółek dymówek. Spotkać można alarmujący dźwięk piegży czy głośne stadka żerujących bogatek i czarnogłówek.
(źródło: Dominik Kochanowski "Wstępna waloryzacja przyrodnicza Młynówki Królewskiej")

Zakres projektu
 

Nowe ścieżki. Zadanie obejmuje wytyczenie ścieżek rekreacyjno-edukacyjnych w okolicach dawnego biegu Młynówki Królewskiej. Obecnie obszar ten można śmiało nazwać "zielonym płucem Bronowic", bowiem jest to miejsce charakteryzujące się unikalnym drzewostanem i jest ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Południową granicą tego obszaru płynęła kilkaset lat temu Młynówka Królewska, dlatego też w tych właśnie okolicach rozwinął się cech metalurgiczny. Tłumaczy to pochodzenie nazw okolicznych ulic - Hamernia (z niemieckiego hammeroznacza młot), Kuźnicza, Odlewnicza. Cenne przyrodniczo miejsce i jego historia komponują się w całości jako idealne miejsce do wypoczynku i poznania lokalnej historii. Nazwa pobliskiej ulicy – Pamiętna – może właśnie wskazuje na to, aby odświeżyć historię tego miejsca i przybliżyć ją mieszkańcom.
Obszar działki jest poprzecinany szeregiem dzikich ścieżek, dostępnych wczesną wiosną, lub w okresie bezśnieżnej zimy. Ścieżki często kończą swój bieg w gęstwienie roślin, lub biegną po grząskim, błotnistym terenie.
Aby mogły być one funkcjonalne przez cały rok, w tym również w okresie wegetacyjnym, należy je wytyczyć w przemyślany sposób, tak aby stanowiły ciągły trakt pieszy. Dostosowanie ich do użytku całorocznego jest możliwe np. poprzez ich wyściółkowanie. Istotnym jest aby ścieżki kierowały pieszych w pobliże dawnego biegu Młynówki – gdzie do tej pory w wielu miejscach można zauważyć charakterystyczne obniżenia terenu. Przy tyczeniu ścieżek zachowane zostaną cenne siedliska przyrodnicze, a ścieżki będą biegły między rosnącymi drzewami. W sytuacji typowania ścieżek w miejscach samosiejek, nie będą one niszczone, ale przenoszone w inne, bardziej dogodne miejsca Krakowa, gdzie będą mogły swobodnie rosnąć, Ścieżki wykonane zostaną z wykorzystaniem naturalnych materiałów - co sprawi, że ich powstanie nie zakłóci naturalnego obiegu wody w tym obszarze i będzie sprzyjać spokojnym spacerom w cieniu drzew.

Tablice informacyjne. Przy ścieżkach zlokalizowane zostaną tablice informacyjne, historyczne rysunki i mapy - opowiadające o rzemiośle metalurgicznym i roli Młynówki dla miasta Krakowa. Tablice informacyjne obejmą również opis wyjątkowej przyrody, która z racji braku zagospodarowania tego miejsca stała się cenną przyrodniczo ostoją dla roślin i zwierząt. Tablice informacyjne będą odwoływać spacerowiczów do dedykowanej strony internetowej w serwisie miejskim poprzez kod QR. Na witrynach internetowych opisy będą bardziej szczegółowe i układać się będą w trzy tematyczne zagadnienia:
1 – Hamernia, Odlewnicza i Kuźnicza. Skąd się wzięły nazwy tych ulic? Gospodarcza rola Młynówki Królewskiej w rozwoju Krakowa.
2 - Czy rzeka w mieście musi być prosta i obwałowana? Historia Rudawy na obszarze miasta Krakowa.
3 – Żyć blisko przyrody - opis przyrodniczy Zarzecza i jego walory służące mieszkańcom.

Programy wycieczek edukacyjnych. Dla powyższych zagadnień tematycznych opracowane zostaną programy wycieczek dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Materiały dostępne będą na stronie www projektu, z której będą mogli korzystać nie tylko mieszkańcy Bronowic, ale też pozostali Krakowianie i osoby spoza regionu.
Informacje dostępne będą w formie materiałów dla nauczycieli – prezentacji wraz z szerokimi opisami. Taka forma dydaktyki sprawdzi się również w sytuacji np. obostrzeń epidemiologicznych i będzie mogła mieć również zastosowanie w edukacji w formule zdalnej.

Ławeczki i stoliki do gry w szachy. Nie zabraknie także miejsca na wypoczynek dla mieszkańców - wkomponowanych w otoczenie ścieżek spacerowych ławeczek, czy stoliczka do gry w szachy. Taka infrastruktura zachęcić może do spacerów w cieniu drzew także starszych mieszkańców Bronowic.

 

Autor projektu wyraża zgodę na zastosowanie alternatywnych rozwiązań nieprzewidzianych w tym projekcie, które spełniłyby jego podstawowe założenia. Wszystkie elementy zagospodarowania terenu, jak także konkretne lokalizacje, zostaną poddane analizie możliwości realizacji pod względem obowiązujących przepisów prawa na etapie sporządzania dokumentacji projektowej wraz z uzgodnieniami. Docelowy projekt zagospodarowania terenu zostanie skonsultowany z autorem projektu Budżetu Obywatelskiego.

Podane obiekty małej architektury stanowią przykład elementów wyposażenia i wskazówkę dla projektantów projektu budowlanego. Konkretne typy obiektów małej architektury i ich ilości zostaną doprecyzowane na etapie uzgodnień branżowych (dostosowanie do przepisów prawa, m.in. odległości od budynków, dróg, strefy bezpieczeństwa, sieci infrastruktury technicznej). Ceny podane w kosztorysie projektu są cenami orientacyjnymi, które zostaną szczegółowo określone przez Projektanta na etapie opracowywania dokumentacji projektowej.

Projekt zostanie zrealizowany do wysokości wyznaczonych środków finansowych.
 

Projekt wspiera dobrostan okolicznych mieszkańców, poprzez utrzymanie bioróżnorodności zwiększa komfort mieszkania w okolicy (możliwość spaceru, kontaktu z przyrodą w postaci naturalnie występujących obszarów – zamiast ustrukturyzowanego parku z nasadzeniami). Obszar drzewostanu pełni też funkcję filtracyjną; oczyszcza powietrze i wspiera lepszy przepływ mas powietrza.
Należy wspomnieć, iż zgodnie z wynikami projektu MONIT-AIR (celem projektu była poprawa jakości powietrza, a przy powstawaniu pracowali – oprócz urzędników miejskich – naukowcy, m.in. z Akademii Górniczo-Hutniczej, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Rolniczego) – Kraków ma złe warunki wentylacyjne (procent udziału złych warunków wentylacyjnych to około 15% w sierpniu do aż 40% czasu trwania w listopadzie).
Badanie wyznaczyło obszary przewietrzania. Zatrważające wyniki wskazują, iż prawie całe centrum miasta Krakowa jest przewietrzane niewystarczająco. Naukowcy wykazali iż najgorzej jest wówczas, gdy wiatr wieje z południowego zachodu. Nadmienić warto, iż za 48% ruchów powietrza nad Krakowem odpowiadają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Bardzo często, bo aż ¼ roku w Krakowie występuje cisza wiatrowa, a 40% wiatrów to wiatry bardzo słabe (<2 m/s) – zatem utrzymanie zielonej ostoi leśnej w centrum miasta – służy poprawie bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców. Zdrowsze powietrze sprzyja osobom z alergiami, na które cierpią w szczególności dzieci. Prof. Ewa Czarnobilska, kierownik Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie wskazuje, że połowa z ponad sześćdziesięciu tysięcy krakowskich uczniów
ma objawy alergii.

Zwiększenie atrakcyjności miejsca dla najmłodszych daje im możliwość „wentylacji płuc” w otoczeniu środowiska przyrodniczego.
Odpowiednie zagospodarowanie terenu którego dotyczy projekt, wsparcie naturalnych funkcji obszaru – stanowi nieoceniony wkład w poprawę jakości powietrza południowej części Bronowic i Zarzecza. Wśród zieleni, cieniu drzew, w bliskim kontakcie z naturą, z poszanowaniem jej wyjątkowych walorów przyrodniczych. To szczególnie ważne dla mieszkańców osiedla Widok.
 

Wkomponowanie w istniejący zielony obszar infrastruktury rekreacyjnej i edukacyjnej pozwoli na udostępnienie tego miejsca dla wszystkich grup wiekowych mieszkańców - dzieci i młodzieży - jako miejsce do spacerowania (elementy historyczne i przyrodnicze dają możliwość zorganizowania wycieczki zarówno przez nauczycieli przyrody, biologii, geografii ale też historii) ale także dorosłym mieszkańcom – spacery rodzinne. W szczególności może to być miejsce szczególnie docenione przez grupy emeryckie - jako miejsca spokojnego wypoczynku, z dala od betonowych ścieżek pełnych rowerzystów i rolkarzy. To z myślą o tej grupie planowane są ławeczki w zacienionych miejscach i stoliki do gry w szachy na obszarze naturalnej polany.
Historyczny element projektu ma na celu wzmocnienie wiedzy lokalnej o roli rzeki w mieście, potrzebie tworzenia młynówek i roli rzemiosła na rzecz miasta Krakowa.
 

Pomimo, że obszar planowanego projektu wyznaczony został pod trasę Balicką – projekt nie stoi w sprzeczności z planowaną inwestycją, a żadna instalacja nie będzie trwale związana z gruntem (w rozumieniu przepisów budowlanych). Do czasu ostatecznych decyzji w tej sprawie mieszkańcy Krakowa, a w szczególności Bronowic będą mogli korzystać z obecnych walorów przyrodniczych tego wyjątkowego obszaru. Projekt nie jest wysokobudżetowy a zaplanowana infrastruktura rekreacyjna – tablice informacyjne, ławeczki, stolik – będzie mogła zostać zdekomponowana w sytuacji, kiedy obszar ten ostatecznie będzie obejmowała planowana inwestycja. Tablice informacyjne będzie można przenieś wówczas w okoliczne miejsca, celem dalszego propagowania wiedzy o tym historycznym miejscu.
Opracowana w ramach projektu strona internetowa www, do której odwoływać się będą informacje umieszczone na tablicach informacyjnych to zapewne najbardziej trwały element projektu, którego odbiorcami będą nie tylko mieszkańcy Dzielnicy, ale szeroko rozumiane społeczeństwo.
 

Projekt wzmacnia poczucie tożsamości mieszkańców z miejscem obecnie cennym przyrodniczo, a historycznie - cennym gospodarczo w rozwoju miasta Krakowa.
Projekt wpisuje się także w ideę zrównoważonego rozwoju miasta Krakowa i adaptację do zmian klimatu, nawiązując do idei rzecznych parków w Mieście. Projekt nie narusza obowiązujących w mieście planów, strategii ani polityk, jak również nie narusza praw osób trzecich czy też nie stoi w sprzeczności z zasadami zagospodarowania przestrzennego. Projekt spełnia kryterium ogólnodostępności – opisany w Regulaminie Budżetu Obywatelskiego.
Szacunkowe roczne koszty utrzymania nie przekraczają 20% wartości projektu.
Patronat nad projektem obejmuje Fundacja Zdrowa Rzeka (d. Hektary dla Natury). Ta krakowska fundacja, w Statucie swojej działalności ma na celu m.in. realizację działań edukacyjnych na rzecz ochrony przyrody.