Mobilna pracownia wiedzy o Ziemi i Kosmosie.

Edycja Budżet Obywatelski 2024 Projekt ogólnomiejski - dotyczy całego obszaru Realizacja projektu odbywać się będzie w przestrzeni ogólnodostępnej.

Lokalizacja

Główna lokalizacja: Kraków

Krótki opis projektu

Szkoły krakowskie nie posiadają odrębnych pracowni poświęconych Naukom o Ziemi. Projekt zakłada zorganizowanie mobilnej pracowni wiedzy o Ziemi i Kosmosie, która umożliwi realizację lekcji, a także zajęć w domach kultury lub seniora.

Opis projektu

Kraków, jako jedyne miasto w Polsce (powyżej 100 tys mieszkańców) położonej jest w wyjątkowej lokalizacji geologicznej.  Takim położeniem w Europie może poszczycić się tylko Praga, Wiedeń, Bratysława, Budapest czy Moguncja. Niestety wiedza na ten temat jest u Krakowian bardzo skromna. Wynika to z faktu, że utrzymywanie przez każdą placówkę oświatową pracowni wiedzy o Ziemi jest nie tylko nieekonomiczne, jak też trudne technicznie i logistycznie. Rozwiązaniem jest wnioskowana pracownia mobilna, którą można dowieźć do placówki, zamontować i zdemontować w czasie mniejszym niż 1 godzina.

Umożliwi to prowadzenie zajęć  z następujących tematów:

1. Na czym  Kraków zbudowano?
Założenie lokacyjne naszego miasta ma charakter nieprzypadkowy - w przełomowym odcinku Wisły, zwanym Bramą Krakowską, pomiędzy nasuwającymi plastycznie się Karpatami Zewnętrznymi, a Płaskowyżem Ojcowskim, zbudowanym głownie z wapieni jurajskich. Budowa tektoniczna wpływa nie tylko na wyjątkową morfologię terenu, dzięki której Kraków może poszczycić się najwspanialszymi w Polsce panoramami miejskimi (podobne ma tylko Trójmiasto), ale wpływa na zjawiska meteorologiczne, znane jako smog i mgła. Wreszcie połączenie nauk o Ziemi i historii może unaocznić nam rolę strategiczną miasta, na czele z bitwą z grudnia 1914, decydującą o losach Wielkiej Wojny i następstwach kształtowania się Europy postmonarchicznej. Projektowana pracownia mobilna zakłada wykonanie  sprzętu i preparatów z podstawowych skał okolic Krakowa obejmująca, jako materiał porównawczy podstawowe typy skał występujących w Polsce. Takim przykładem mogą być granity z widocznych z Krakowa Tatr czy występujące w budowlach naszego miasta skał z Sudetów czy Gór Świętokrzyskich. Następstwem logicznym tego jest punkt drugi.

2. Z czego Kraków zbudowano. 
Wyjątkowe położenia miasta dawało dostęp do surowców skalnych, z których powstawały budowle, zwłaszcza od czasów kazimierzowskich. Wielu Krakowian nie zdaje sobie sprawy, że obecna Wisła to de facto jezioro zaporowe i przed powstaniem Stopnia Dąbie z dna rzeki wydobywano wapień, z którego zbudowano wiele gotyckich obiektów. Występujące w północno-wschodniej części miasta złoża glin umożliwiły powstanie cegielni, a z produkowanych weń cegieł wybudowano gros fortyfikacji Twierdzy Kraków, której założenie było katalizatorem rozwoju, który zaowocował dzisiejszemu metropolitalnemu charakterowi miasta. "Z czego Kraków" zbudowano to też odpowiedź na proste z pozoru pytanie "czym różni się skała od kamienia" lub "czy wapień dębnicki wydobywano na Dębnikach". Projektowana pracownia mobilna zakłada sprzętu i preparatów unaoczniających zróżnicowanie skał i  surowców budowanych występujących w Krakowie i najbliższej okolicy.

3. Co zagraża Krakowowi?
Położenie Krakowa, w przełomowym odcinku Doliny  Wisły u czoła nasuwających się Karpat Zewnętrznych generuje dwa zapomniane dziś zagrożenia jakim są trzęsienia Ziemi i powodzie. Od ostatnich silnych wstrząsów sejsmicznych minęło prawie ćwierć wieku, co rodzi pozorne odczucie spokoju, mimo, że trzęsienia ziemi nawiedzają nasze miasto co mniej więcej 250-300 lat. Drugim zagrożeniem są występujące katastrofalne powodzie (ostatnie 1925 i 1936 r.). Mimo, powstania wielu zabezpieczeń warto o takich zjawiskach pamiętać. Projektowana pracownia mobilna zakłada wykonanie makiety Krakowa z możliwością symulacji powodzi i naprężeń sejsmicznych. Projektowane jest także zbudowanie modelu unaoczniającego zachowanie się wysokich i niskich budynków na różnych podłożach, imitujących różnice w naturalnych warunkach występujące w północnych i południowych dzielnicach Krakowa.

4. Położenie Krakowa na kuli ziemskiej.
Zagrożenie sejsmiczne Krakowa może  generować pytania dotyczące ich źródła oraz bardziej ogólnie o budowę głębszych części kuli ziemskiej. Wnioskowana pracownia umożliwi zademonstrowanie skał, z których składa się skorupa kontynentalna, oceaniczna oraz płaszcz Ziemi oraz gdzie może je w terenie spotkać. Model 3D kuli ziemskiej pozwoli zrozumieć w jaki sposób na podstawie obserwacji sejsmicznych stworzono spójny obraz wnętrza naszej planety. Projekt pracowni zakłada budowę modelu sejsmometru, pozwalającego empirycznie zobaczyć zapis zbliżony do trzęsienia ziemi. 

5. Kula ziemska a Układ Słoneczny.
Skały dolnego płaszcza czy jądro Ziemi będzie zawsze najbardziej niedostępnych dla człowieka obszarów. Jak zatem móc przeprowadzić obserwacje skał tam występujących? Zgodnie z teorią kolizji z planetą Thea około 4 miliardy lat temu, możemy wspomóc się obserwacjami meteorytów. Kontakt z materią z kosmosu zawsze powoduje emocje wśród publiczności. Obserwacje meteorytów, szczególnie metalicznych czy pallasytów będą zarówno dla uczniów jak i dla seniorów niezapomnianym wrażeniem. Możliwość kontaktu z materią najbardziej zbliżoną do jądra naszej planety będzie na pewno niezwykłym doświadczeniem edukacyjnym. Oczywiście postulat, by szkoły dysponowały kolekcjami takich okazów jest nierealne.  Meteoryty żelazne w normalnych warunkach utleniają się (rdzewieją) ich przechowywanie wymaga odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Dodając do tego dość wysokie ceny takiego materiału – wszystko przemawia na rzecz pracowni mobilnej.

6. Metodyka
Po wpisaniu w dowolną wyszukiwarkę grafiki słowa „naukowiec” zauważymy obraz człowieka przy mikroskopie. Nawet symbolem pionu technicznego w policji (kryminolodzy) jest także mikroskop. W naukach o Ziemi potrzebny jest niestety znaczniej bardziej zaawansowany sprzęt niż w biologii, bo jest to mikroskop polaryzacyjny. Jego cena jest co najmniej 20 krotnie wyższa niż edukacyjnego mikroskopu, a przy preparatach ta proporcja jest jeszcze większa. Pojedynczy preparat ze skały marsjańskiej (2737) to koszt około 1000 zł w porównaniu z biologicznymi za około 5 zł. Z doświadczeń wiadomo, że warto taki materiał używać do dydaktyki. Jest to jednak możliwe tylko w przypadku pracowni mobilnej.
Przykro twierdzić, że w XXI wieku nieodosobnione są przypadki potrzeby udowadniania kulistości Ziemi co jeszcze wiek temu byłoby nie do pomyślenia. Uproszczony teodolit z akcesoriami do obserwacji kształtu naszej planety wydaje się nieodzownym wyposażeniem pracowni mobilnej.



7. Logistyka
Pracownia mobilna ułatwia pracę nauczycielowi przedmiotu w postaci braku konieczności „zgody na wyjście” wymaganej przy opuszczaniu budynku szkoły. Można znaleźć coraz więcej negatywnych opinii zajęć poza szkołą, jako niepotrzebnych lub o wątpliwym sensie dydaktycznym. Pracownia mobilna jest jednym z możliwych rozwiązań bo to przykład kiedy dydaktyk odwiedza uczniów w szkole, a nie odwrotnie. Wątpliwości ewentualnych sceptyków można rozwiązać albo poprzez wizytę w placówce stanowiącej bazę dla pracowni mobilnej, lub poprzez rozmowę albo prezentację on-line.
Pandemia lat 2020-22 wyznaczyła nowe standardy w przekazywaniu wiedzy, ale też  miała skutki uboczne jakim jest np. uzależnienie od ekranu komputera lub smartfonu. Pracownia mobilna z jednej strony daje możliwość osobistego kontaktu z próbkami, preparatami i sprzętem badawczym, z drugiej strony pozwala na połączenie się on line podczas zajęć z wybitnym specjalistą z omawianej dziedziny. Uczniowie czy inni uczestnicy mogą zadać pytania bez konieczności fizycznej obecności naukowca co w formie tradycyjnej byłoby praktycznie niewykonalne.

UZASADNIENIE PROJEKTU

Tylko dwie szkoły w Krakowie deklarują, że dysponują pracowniami geograficznymi. Z dostępnych materiałów widać wyposażenie w postaci map i gabloty z okazami kilku skał.
Organizowanie w każdej placówce Pracowni Wiedzy o Ziemi i Kosmosie byłoby nie tylko nieekonomiczne, ale i bardzo trudne logistycznie, ze względu na bardzo małą dostępność na rynku odpowiednich preparatów, aparatury czy modeli.
Jedną z bolączek wyższych uczelni jest słabe przygotowanie kandydatów z umiejętności praktycznych, wymaganych w laboratoriach.
Postulowana – Mobilna Pracownia Wiedzy o Ziemi i Kosmosie nie tylko rozwiązuje powyższy problem, ale ułatwia też nauczycielom uniknięcie kłopotów związanych ze „zgodą na wyjście ze szkoły”. Organizacja zajęć zewnętrznych zawsze prowadzi do poświęcania godzin z jednych przedmiotów na rzecz innych, co przy kontrowersjach wokół podstawy programowej może zniechęcać do podejmowania ambitniejszych tematów.
Frekwencja na wydarzeniach typu „Dni otwarte..” czy „Noce Naukowców” świadczy dobitnie, że potrzeba poznania niektórych dziedzin wiedzy jest pośród  Krakowien, a zwłaszcza młodych – ponadprzeciętna.
Mobilna Pracownia Wiedzy o Ziemi i Kosmosie jest dedykowana nie tylko dla szkół, ale też do placówek kultury, czy domów seniora, dla których zaproszenie prowadzącego jest prostsze niż organizowanie wydarzenia na zewnątrz.
 

Galeria